Sunday, September 30, 2007

KONG KIHONG

- Kam Guite

Khenkhatten “Kong ki hong” I chi ua, ki hong mai thei- ki honglou maithei bok hi. Bang ziakin? A ziak tampi om ding a, bangtenghileh, tamlou kikum zual le hang maw!Kong kihawn na’ng a poimoh thil khenkhat leh akihonlouh ziak khenkhat hichi danin gen le hang:

1. Minam concept ah chiang le hang- I singtang mi hihpihte, Naga leh Mizo te ah entale hang. Hiai nam nihten India constitution sungah administrative entity amau min leh amau atuam biik nei uhi. Bang ziak hiam ichih leh nam ah chiang uh a, zukham annkhama aom chiang un leng Naga or Mizo takin kham uhi. A nam uh asisan uah belh a , a psyche uah mun poimoh tak luah hi.A Christianity uh leng a niman ua higher aspiration suk buchin na’ng in zang uha, abstract religious concept- atak a niteng leh minam hinkhua ading a poimoh loute Sunday school leh mipi kizil sak tamlou uhi.Huai ziakin, a pitekte uh ‘kau’ in akeih chiang inleng, a minam uh tunung ding genlawk uhi.A piteek leh puteekte un “Meng muhna”/ “kilakna” amuh chiang bang un leng Pathian in a minam uh khovel a bang dinmun adin sak tum hiam chih khong mu hi.Huanah, Mizote kithu hilhna khat ahihleh Pathianin Suahlam(eastern) Buddish, tumlamHindu leh Muslimte teh tuah kal a Pathianin akoihna san, Pathian in tanchinhoih hiai sahkhua lianpipithumte kiang a hilh ding a hondeih ziak ahih chi uhi. A dik leh diklouhlampang thutuam hitaleh, hiai kithuhilhna in nam banga collective aim & objective pia a, the reason of their existence hilhchian in kithei uhi.

2.Minam concept ah chiang le hang- kong ki hon theih na’ng eilam a condition poimohtak khat ahihleh, “ pau leh ham aki nai, culture a khovel a ki naihpih, pianna pileh pu apan a na om khom leh pianna kibangte minam khat, nation khat ihi a; gamkhat, administration khat nuai a I om ding ahi” chih I sisan uah belh henla, zaanchiangin I mang ua manin, suun chiangin ngaihtuahin, houlimna ah huai mah tung kha-naak leh, kong ki hongthei ding hi. Hiai atung a igente I lungsim sungnungpena I tup leh gim hilou a, meiteite tung a lungkimlouh nikhua a genkhia a, ataktaka tupna omlou, minam banga tup leh ngim sang zaw leng neilou nam ihihleh bel kong ki hong ngeilou ding hi.

Tua Manipur singtang gam a I district council neih uh(?), Laldenga leh Govt of India serious taka akihou lai ua, greater Mizoram compaign a Brig. T.Sailote in Lamka khong hong phaklai vela piang ahi a, gentam ngailouin apianna ziak ithei mai ding. Kong kihong masa khaktu- hiai District Council ahi hi. Hiai district council hih 6th Schedule nuai a Parliament Act zawng hilou a, alem maimai hi. Phamsa heutupa Vungkholian genda takin “ file a note leng omlou, Manipur Govt nuaia Law Deppt a Under Secy khat in a sign maimai ahi’ achi a, thil pai dan etin adiklenghi dingin ka gingta.

3. Minam concept ah chiang le hang- kong bang ziak a kikhak a - akihonlai a lut khalou ihi hiam? Aziakkhat last para igenbaanah, hichi zawngin genta le hang; multi-party election ichih khovel koi mun peuh ah ‘divisive’ hi. Ahoihna om a, ahoihlouhna zawng om hi. Etsak na’ng in , CCpur District ah multi-party election ziakin vote bank party PNC/PTC, HPC,KNO etc piang a. Hiai vote bank partyte local election purpose(MLA) ding a bol hi ua, huai ziakin, hiai partyte ah – MLA election ah politics kipanin, MLA election mah ah politics top in bei zel hi. Hiai vote bank partyten Election a asupport lam uh sukching loungal higher purpose zong neilou hi.

Hun hong pai chiangin tampiten ‘minam’ hihna identity bang in hiai vote bank party te ngai hial uhi. Huai dungzui in ‘namdang’ chih kam mal I zat chiangin leng Ccpur District ah, mahni vote bank party atelkhaloute “namdang” kichi sukgop in, I politics leh nation concept uh piangsual sak hi.Ahihleh , hiai article gelhtupa Paite kampau zang hia, Simte pau zang amah a dingin ‘ namdang’ ahih diam? Atung a igen vote bank party te in identity bola I ngaih leh bel hi ding hi. Ahihziakin, paite dialect leh simte dialect zangte ‘namdang’ akichih tuah ua leh bel modern nation concept, nation building theiphalou - nammol, tribalism practice hi ding uhi. Ccpur District sungah meitei leh vaite loungal ‘namdang’ omlou hial hi.

4. Naga or Mizo society atel dingin I chin diam?- tribalism or vote bank politics maimai deih khop communityte- nationalism, nation building concept neithei community Naga or Mizo te lakah fit louding uhi. Thuuktak a Naga or Mizo te toh politics a isepkhom theihlouhna san uh leng – hiai atung a igen- a fundamental, a minam concept, tup leh ngim akituahlouh ziak hi. Naga leh Mizo political concept ah – lalgam neih, gamkek leh ‘a place under the sun for Naga nation or Mizo nation’ in alaimu luah hi.Hiaite eiloi priority hi ngeinailou hi.(A poimohnain hon Buito holhta chihthu ah).

5. Naga a tel dingin ? Nagaten kum 50 val bang atup leh ngim uh asual ua- agahloh ding hunin valut geihthei lehangbel duhthusam ahia, hi e! duhthusam ahi. Duhthusam in sakol ahol theih hun bang leng omsam dingin tuat le hang mo!!! Chance omlai ahihleh bel akilangtanga, taisekom hilou a bohzui ding chi hi.Aman piak ding a omleh leng kihuam deuh sam ding hi.

6. Mizo lah? A haksapen ah panta le hang-Hmar, Paite, Thadou-kuki, Zou leh Vaiphei MIL te surrender a, Mizo MIL zil- tua kipan in patding chitalehang i pom thei diam? Mizoram in politically, financially etc ahon huh ding, greater Mizoram revive dia i deihleh ut in ut keilehang leng hiai a condition masa hi. There is no such thing as free lunch. Manipur singtang gama teen ngaihna omnonlou ahih chiangin Parbung, Thanlon, Singngat leh Hiangliap Sub-Division sungah census tulaitakin omtaleh, population punglou in naakpitakin kiam ding hi. Khenkhat te Lamka ah pem ua, tampite Mizoram ah pem uhi. Mizoram apemte khosak haksat ziaka pem a, mi pangbel ahih bang un, abelhte uh pau zui uhi. Lamka zang ah TV local channelte - Mizo culture, pau leh ham in capture hi. “Khat khata a paikhiak chiang un, A kiam uh innkuan kimzong;” chih La aziakbei in kisalou hi. Himahlou hia le?

Genkhelh leh gelhkhelh omleh member ten non ngaidam khin ding un ka gingta a, kipahthu ka gen ngal hi henla.

Siamsinpawlpi damsawt hen.

2 comments:

mnowluck said...

Dik mahmah e. Hileleng ka hong phunchiak khemkhem deh. Point 1, 2 , 3 teng ah 1. Minam concept ah chiang le hangchih thumvei tak a hong ki zom lutlut a huai pen in i sim sa hia chih khak theih dan in hong om dek mawk.

zokhual said...

"Minam concept ah chiang le hang" chih kha a core / thunawn ahih ziak hi. I simsa ahih leh hihlouh theihna dia, paragraph te Sl. No.kipia ei voi.

Dik non sak pih a kipah huai.