Friday, March 27, 2009

BE THE BRIGHTEST STAR

Be so good at what you do that you become indispensable to your organization.

THE ONLY WAY you can truly succeed in this knowledge-based economy is to become a star at work. Commit to live by a benchmark far higher than anyone would have the right to expect from you.

The next step is to dedicate yourself to becoming “a person of action”. In life there are three types of people. First, those who make things happen. Second, those that watch things happen. And third are those who wake up one day, and ask “what happened?” Make a firm decision to join the first group – human beings who have decided that life is a gift and every day is a new opportunity to learn, grow and contribute. Look for opportunities to bring a touch of excellence to your work. What little things could you do over the next few hours to build relationships at work or make your clients say “wow”? What simple gestures of decency could you show your teammates that you care and are committed to showing leadership in a world where real leaders are few and far between?

There’s nothing really difficult only if you begin. Some people contemplate a task until it looms so big it seems impossible, but I just begin and it gets done somehow. Here are some more things you can do to become a star at work.

Hero worship
If there is an author you admire and he or she lives in your city, pick up the phone and ask for a meeting. If you have just read an inspiring article about someone who had turned adversity into advantage and you know you can learn from him, send out an email and open the lines of communication. In this new knowledge economy, the person who learns the most wins.

Set goals
Most wise performers set career, financial and personal goals but few set specific learning goals. For this year, I have set clear objectives as to how many books I will read, how many seminars I will attend and how many personal growth retreats I will visit. I also try and set a daily learning quota of three new things every day to keep me stimulated and excited about my work as a professional speaker and leadership coach.

One and only
The real secret of success is to be so good at what you do that your company will not be able to run without you. Be so good at what you do that you are the first person your boss will think of when he needs advice. Be so good at what you do that you become indispensable. Then your success will be assured. So, pick your best three talents that truly make you special and then commit to refining them over the coming 12 months until they set you apart from the crowd. Make a personal vow that you will become so good at your professional craft that you become indispensable to your team and to your organization as a whole.

Busybee
It is a strange paradox of the times we live in that we do not have time to think about the things we are so busy about. We spend our days on projects that need to get done and in meetings that need to be attended. We spend our evenings with people we need to meet and do activities that need to be completed. But let me ask, when was the last time you went for a solitary walk in the woods and deeply reflected on the way you are working and living? When was the last time you took a few hours to think where you want to be professionally five years from now? The question is what are you so busy with? Carve out at least one hour every week for some serious reflection, introspection and self-examination so that you will keep learning from your weeks.
[The Telegraph Calcutta Tuesday 24 March 2009]

Sunday, March 15, 2009

Hun, Za-awng(Space), Tangtawn Leh ‘Aksi Khen Gam’ –I: The Prologue

A taksa in hiai munah oma. Himahleh, alungsim in zaw Gun-gaal sanga gamla zaw, Aksi-Meikhutung leh Kha-zau te hong kipatna khenlam gamah om hi. Mitsi diudiau a, kisawi nelhnelh kawmin akhut beng a, “Aksi khen gamah, nun nuamin lengta ni” ci hi.

A guhkawm apanin mihing kamin agenkhiak theihlouh, mihingte khosakna, heisuk-heitouha kipahna hilou, kipahna thak khat hongpawt khia a, lam-etna – bang hiam alam-et cihzong agen khiaktheihlouh lam-etna in dim hi. A khe in leisik mahleh alungsim mitkha in Vahui sukleen sanga hatzo in leenga, huai Si-guk leh Zingsolte sanga sangzaw munlam zuan a. Huai mun, Aksi khen gam, “Nun nop pal-lun heulouhna” munah “Khuam bang luaha, A pal-lun zou ding” hi, cih in kineem a.

Aningkhat ah tua, kuaman khatvei a et kaan uh, et nawn ngaisalou ua. Athei leng om mel-lou ua. Amin agen lam uh leng kaza kei hi. Kuamah theihlouh hih zong poisak cilou a. Ama’n leng akim akianga omte om leh omlouh phawklou hileh kilawm hi. Hiai akim leh kianga omte sangin, alam-et gamah angaihtuahna in tenga, ‘khuam bang luah a, A pal-lun azou ding’ mun lamah - mihingte ngaihtuahna in abat phaklouh thil hihtheihna in hiip in, leenpih hi.

Kum maktaduai 13,700 vel paita apanin hiai atenna khovel leh amuhtheih leh muhtheihlouh Aksi, Ni leh Kha leh tunglam a thil omte dak-kal khat a maktaduai 3.5 km ahat in Za-awngah adalh zawngin leng uha(Big Bang ziakin). Himahleh, Za-awng tawpna tung deksuailou uhi. Kum maktaduai singa sim bangzah atam lenglai ding uh hiam cihin amah subuailou hi. Bang dingin huaite’n asubuai thei ding ua, amah zaw Hun, Za-awng leh Tangtawn in khoih khalou a, amah adingin buaipih tham cinglou hi. Aziak ahihleh, amah zaw huaite sangin “Aksi khen gama, khuam bang a luah a, A pal-lun azou ding” in alungkuai zaw hi.

Mitate’n amuh leh zakte uh atak hiam, ahihkei leh liimsiam maimai, cihte in buai sek mahle uh, amah zaw huaite ah buai ngeiloua. Khenkhat te’n ‘ kei (pa nu) om taktak mah kahi hiam; ahihkeileh, kei (pa/ nu) ataka omloupi liimsiam maimai ka hi hiam’ cihte ki dongin, ginlelhna in pumdim mahle uh, amah zaw agin ah ciang hi. Khenkhat te’n “Thil ngaihtuah vungvung theisam ka hih ngal buang ciangin, kei (pa/nu) aom takpi mah hi ning e” (I think, therefore I am) khawng ci ningniang mahle uh, amah zaw, aginah suangpi bangin kipa. Hucimah bangin, ‘khuam bang aluah a, A pal-lun azou ding’ ah zong ginlelhna samzang cia zawng nei ngeilou hi.

Mita amuh tunglam a Aksi pheleplepte apan avak uh, kum maktaduai tampi hongpai nunga, aman avakte uh tua na mupan ahi cih, alungsim in ngaihtuah ngeilou a, ngaihtuah kul zawng salou hi. Khovak second khata Nuai 3.00 Km ahata leeng theite’n, Aksi khenkhat apana tua amah mun atun na’ng ua, kum maktaduai asim hunla uh cih in alungsim phawngloua. Aksi khenkhat apan khovak hongpaite, tua kipan kum maktaduai sanga sim liamkhit nunga tua aomna mun hong tung pan ding uh ahi, cih zawng ngei ngaihlou hi. Huai maimaite sangin ‘Aksi khen gama A pal-lun a zou a, khuam bang’ aluah ding thupi sa zaw hi. Huaiziakin, “Na gam nuamah tuang hawn tunin” ci in thum den, sa dena. Aziak ahihleh, huai mun zaw “nun nop pal-lun heulouhna” mun ahih ziak hi.

Cikni ciang hiama, khovel aki patna a lehkiik dinga (Big Bang ziaka puakzaka kitheh dalhte Hiipna ziaka kigom non ding), huai huncianga, Hun zong lehkiik dinga. Tuni in Hun malam manohin pai a, huaiziakin, Zaan ni atun zohin Tuni hong tunga, huaizoh ciangin Zingciang hong tungnon ding hi. Himahleh, Hun alehpai hun hong tunciangin zaw, Zingciang azat zoh nungin Tuni hong tung dinga, huaizoh ciangin Zaan ni a hong tun hun zong hong om ding hi, cihleng thusimlou hial hi. Hun te malam manoh in pai in, ahih keileh, nunglam manoh in paita le uh, phamohsalou hi. Tuni a, Hun amah daltu – malam hiam nunglam hiam manoha paihitaleh zawng abei hun om dinga, huai hun ciangin aman ‘Tangtawn Gam’ zuan ding ahi, cih atheina in amah khamuanna pia hi.

Hun & Za-awng, hiipna (gravitational pull) hat-tak ziaka, pheek lomzial banga kilom ziala. Pheek lom zialah miksi khat tangtakin paitaleh, akipatna tungkik ding hi. Hucimah bangin, Hun & Za-awng ah tangtakin paita lehang ikipatna mah kitungkik ding hi. Himahleh, Hun & Za-awng ah zaw Zingkha zaka, khovak sanga hatzo in leengthei hita leh leng, tua a omna mun ‘Hun & Za-awng’ ah ‘kum maktaduai mun sang’ bangzah hiam bei nung cianga tungkik non phet ding ahi, cih zawng bangmah thamsa lou hi. Amah banga “Tangtawn gam, ka gam thupi” citheite adingin ‘kum maktaduai mun sang’ bangmah tham cinglou hi. Aziak ahihleh, ‘Tangtawn’ leh ‘kum maktaduai mun sang’ I tehkaak ciangin, ‘kum maktaduai mun sang’ pen tuibuk muamtam sung zawng daihlou hi.

Hun lehlam manoha paia, atop ahong tuna; ‘a kipat cil’na mun ahong tunkik ciangin, ‘Teitungin lim leh mel’ neilou in hong omkik non dinga, Pathianin vantung leh leitung apiansak laia, ‘a kipat cil’ hunlaia aom bangbang in omkik ding hi. Huai hun ciangin, tuni a ‘Hun’ icih bei dinga. ‘Hun’ omlouhna mun ah -‘kipatna neilou’, ‘topna zawng neilou’ – ‘Tangtawn’ icih in bang lim, bang mel apaw mah diam aw?

Huai Mun zaw tehpih ding beina mun hia, alet dan- aneu dan, asaan dan-atom dan, athuk-adai, agik-aza’n, khovela thil omsa bang mah toh tehpih theih ding omlou a, huai ziakin ‘Singularity’ ci uhi. Huai Hun omlouhna Mun zaw laphuaktu in “ Hun leh lamdanna beina mun/ Ka inn in hon ngak hi” ana cihna Mun hi. “ Ka bualna simlei khimzing albang a man cia’n…..” huai hun leh mun hong tung ding hi, Evan Goihpum in ci hi.

Aw kei bang leltak in vanglian a ka tuah ding,
Lamdang, aw lamdang lua;
Aw kei bang leltak in vanglian a ka tuah ding,
Lamdang, aw lamdang lua!
(Sialkhopau)

( to be continued…..)

(Basically based on Quantum & Big Bang Theories and The Bible)

Monday, March 9, 2009

TEMTATPU TANGTHU ‘CIL’-GIL TAKA SUICIANNA

1. PULAAKNA: Zomite khanglui Tangthute lakah “Temtatpu Tangthu” kici cituam a, Tangthu dangtoh kibatlouhna nei hi. Hiai Tangthu hi kinakna leh kisiatna ngenin abul apan atop tanin pum dima. Hiai acituamna takin ngaihdan tampi piangsak theia, ngaihsak leng loh hi. Huanah, hiai Tangthu sungah thupoimoh tak, khangluite’n khangthakte kianga thugousiah, minam banga akhantouh zelna ua, kivaipuakna leh khotang ki etkolna dinga poimoh hiai Tangthu sungah na selgu khilkhial uh hi dingin thil ciikmite’n um-moh uhi.

2. TEMTATPU TANGTHU: Mun tuamtuam leh kho tuamtuamah gen dan kibanglou om zekzek mahleh, athuvawk khiak bel kibang vek hi. Hiai anuaia bangin tua ithu ngaihtuah ding uh, “Temtatpu Tangthu” kici genta le hang:

Nidanglai in Temtatpu in atem tat a. Huci banga atem a tat a tatna lamah tu-khial kha a, acil dok hi. Huai acil dawk Kaikuangin va dawtsaka. Kaikuangin acil adawt sakleh Temtatpu hehlua in um zamna Maudawng atemtatin bantan a.

Huai Temtatpuin abantan Mudawngin Akpa bu khoh kha a, atui khoh tam hi. A tui kitap ziakin Akpa heh lua a, Phaivang bu akhe in phiat siatsak a. Akpa in a bu uh aphiat siat ziakin Phaivangte heh lua ua, Ngalkhat cil keisak uhi.Phaivangin a cil akeihsak ziakin, Ngalkhat heh lua a gamnahtang kung phupai a. Huai nahtang kunga teng Baakte, a tenna inn uh asiat ziakin heh lua ua, Saipi bil sungah lut ua.

Baakte abil sunga alut ziak un Saipi heh lua a, Meithai nu inn phupai hi. Saipi in a inn aphutpaih ziakin Meithai nu heh lua a, akhote uh tuinak ah ek tha hi. Hucibanga a tuineek uh naaka meithai nu’n ek athak ciangin a khote un Hausapa kiang ah alungkimlouh thu uh vatun uhi. A khua-leh-tuite ahong buai siat ciangin Hausapa’n athu om dan honkan ciana:

Hausapa: Meithai nu, nang bang dia tuinaak a ek tha?
Meithai nu: Saipi in ka inn hon phut siatsak ziak.
Hausapa: Saipi, bang dia nang Meithai nu inn phut siatsak?
Saipi: Baak ka bila alut ziak uh.
Hausapa: Baakte aw, bangziak a Saipi bil a lut na hi ua oi?
Baak: Ngalkhat in ka omna uh nahtang kung a phut paih ziak.
Hausapa: Ngalkhat, nang bang dia nahtang kung phu pai?
Ngalkhat: Phaivangten ka cil ahon keih sak ua.
Hausapa: Phaivangte, nou bang dia Ngalkhat cil keih sak e?
Phaivang: Akpa in ka bu uh aphiatsiat ziak.
Hausapa: Akpa, nang bang dia Phaivangte bu phiat siat sak na hia?
Akpa: Maudawng in ka tui a khoh tap ziak.
Hausapa: Maudawng, nang bang dia Akpa tui khoh tam?
Maudawng: Temtatpu in hon bantan a.
Hausapa: Temtatpu, nang bang dia Maudawng bantan?
Temtatpu: Kaikuangin ka cil hon dawtsak a.
Hausapa: Kaikuang, nang bang dia Temtatpu cil dawtsak?

Huci banga Kaikuang kianga Hausapa’n adot ciangin, Kaikuangin suanlam ding theilou ahi dia, ‘ka pu ka pa gam’ ci in tuilak ah tum mangsan hi, kici hi.

3. KUA MOHNA HIDING HIAM?: Khangluite’n ‘ Aknou si zong aziak bei in silou/ Aknou si zong paulap baang’ ci ua. Huai mahbangin hiai Tangthu ah leng akuapeuh in athil hihziak uh gen ding nei vek ua. Aziak beia thiltung khat lel leng omlou hi. Ahihziakin, amoh ciatciat lakah, amoh dan gol kholdiak, ‘a van ging sak, a kek ke sak’ bel omlou theilou hi. Hiai thubuai, labuai toh kisaia amohpuakna uh anuaia bangin amalmal in sut le hang:

Kaikuang: Kaikuang gumtuten “ Kaikuang icih dit-tak mahmaha, ‘ka mit a ka muh a, ka dawt zeuhlouh taksang keng’ ci ‘mi’ ahiziak hia, thusia bawl atup mawngmawng hanga Temtatpu cil vadawt sak hizenzenlou hi’, ci uhi. Hihleng hi mai thei hi! Ahihziakin, akim leh kiang ena, thil tampi isut tel ngai hi.

Kaikuang icih tuinuaia tenga, tuinuaia nekzawng dinga Pathian siam hia. Huaiziakin, hinkhua apan azil khiakte tuinuaia azil khiak hia, tuinuai ah bel zat theihin ahoih mahmah leng hi kha thei hi. Ahihziakin, ahun leh amun azilin ciin dan, tawn dan leh, khosak zia khen ngai hi. Mangkangten “ Rome khopia na om ciangin, Romete hih bangin hih in”, ci ua. Kaikuang banga tuilaka tengte adingin cil kidawt sak icih thil poi hikhollou mai theia, aciin dan tangpi uh zong hi mai thei hi. Ahitahala, gamhul atengte adingin cil kidawtsak icih, ki kiguiha anuam hetlou kia hilou in - kisimmohna, kinuai-etna lianpi angaih hi.

Huaiziakin, Kaikuangin akhosakna, akhankhiakna tuisung pana hongpot khia a, gamhula ahong om ciangin, gamhula teng - mihing leh ganhing tuamtuamte ciin dan, tawn dan bang hi hiam, bang ahia gamhul atengte kipahna, bang ahia a huat zong uh cih azil phot ding hi. Hucibanga ‘ agam leh adik tatna’ zong masa loua, tuinuai a tengte ciin dan gamhula ahong zatmok ciangin, buaina thupitak leh thangpaihna belhbu hong sung bua a, tualgal neukhat hong piang sak hi. Huaiziakin, Kaikuang adingin ‘Ka thei kei a ahi”, cih suanlam cing hilou a, huai in hondam theilou ding hi. Theih dia kilom theihlouh ‘dikna’ hilou in, sualna leh khelhna hi. Kaikuang gumtuten bang citengin amah zumzel tum mahle uh, hia buaina ahong kipatna ah Kaikuang mohna (culpability) bel loutul singluang banga selguk vual-louha kilang cian hi.

Huaite banah, a Tangthu topna a imuh mah bangin, Kaikuangin amah gamtatna ziaka buaina piang bangci sukdaiha, bangci mekmit ding; ngaihdam nget ding aom leh zong ngaihdam nget ding cih ngaihtuahloua, “ a pu leh pa gam” tuinuaia aki hep mang hiau dan apanin, dawilok leh kisaktheih thuaha, kingakna taklou ahi cih kician mahmah hi.

Temtatpu: Tuinuai a tengte zia ahihleh genthei kei ni hangin, ahihziakin gamhula teng mihing leh ganhingte bel adeihlouh zawng ua thil apai ciangin hehthei ua, hangzakin kitomzak sek uhi. Huaiziakin, Kaikuang in Temtatpu cil ava dawt ziaka Temtatpu heh lua icih thil lamdang lua hilou. Hiai Tangthu a imuh bangin Temtatpu kia hilou in, Ngalkhat zong Temtatpu hehna bang deuhthou in heh mahmah cih I mu hi. Huai icih hangin, thil bangpeuhah ahunlel leh, akilomtan om hi.

Temtatpu hi amah siamna lam, Mangkangten ‘core competance’ acih uah demna ding omlou hi. Temtat ah athanuama, apoimoh dan dungzui in temtat-tat peih hihtuak hi. Maudawng khatvei sata asat-tan thei danah; atha hata, atemtat zong hiam mahmah hih tuak hi. Amah neekzawnna leh amah zoizuihah phaklouh gimnam hi. Ahihziakin, mihingte leh khovel ateng peuhmah kilai guizopna om a, ikim leh kiang khual siam khua-leh-tui hoih hihna hia. Huai kia hilouin, Pathian in A thilsiamte enkoltu dinga mihing aseh ahih dungzui in, ganhing dangte banglou takin mohpuakna lianzo piakin om uhi. Hiaitoh kisai in, Temtatpu demna anuaia bangin inei hi:

i) Temtatpu ‘anger management’ ah lohsam hi. Kaikuang thil hih ahoih cikhang, mi cil va dawtsak cihpen asousang theipenin demin, i moh sakthu khovel zak dingin tangkou pih hang. Ahihziakin, hehphut leh haiphut thil kibang hia, hehluat icih hai luatna cikhat hi. Thil I deihlouh zonga ahongpai ciangin hiam, thil kilom lou lua aom ciangin; hoih I saklouhna latsakdan akilom zaw leh cangkang zaw om hi. Kipum toma asak leh akhang ikhut a itoi peuha moksat icih piciinlouhna kilatna khat hi. Bible in “Heh topsan inla, thangpaih kisik in, thilhoihlou ah ahong ke mai mah nak hi” ci hi. Hiai Temtatpu Thangthu apanin hiai Bible tangin a gen adikna kilang mahmah hi. Temtatpu thangpai a, thunung khuallou a akipumtom ziakin buaisiatna piangin gam pumpi, amihing kia genlouh, ganhing tanpha zelsuak hi. Huaiziakin, “Temtatpu aw, tehin na oma, bukin na oma, na cing zouta kei” icilou thei kei hi.

ii) Thil diklou a om ciangin gen khoma, suk vaiven dan akua peuhin zon ding hi. Hiaiah, Temtatpu kimok tomzaaklou in Kaikuang kiangah alungkimlouh thu kam dam zodeuhin gen leh, Kaikuang kisuanglah lua a Inn Dongta palai a sawla, ngaihdam ngen ding leng hithei hi! Thuhaksapen leng genkhawma suk vaiveng theihlouh tamlou hial hi. Huanah, igen khawm ciangin ngaihdan kibang citciat thei kei mahleh ngaihdan ki zahtaaktuahna, kipom siamtuahna hong pianga, buaina pumpelhtheih hi. Hiai Tangthu ah Temtatpu adem huai mahmahna ahihleh, athu agen photloua, “ huai Kaikuang kengkuang khong in hon hici simmoh” acih pahmok ziakin buaina lianpi piang sak hi.

iii) Mahni in poilou hia I theihten I tuplouhpi in I unaute khemna ah pi lut thei hi. Temtatpu atut-khelha acil adawk ziakin - amang ding, ahek ding aom ci khang. Ahihziakin, ama tut-khelh ziakin Kaikuang in khemna nadou zouloua, va dawt zeuh ut tuntunna – iplah luatna - alungsimah piang sak mok hi. Temtatpu tu-khial keileh, Kaikuang in thilsual leh mi huat zawng hihteitei dingin gintak huailou hi. Huaiziakin, khat leh khat kitung ding tuah ding ihihna ah, mahni in poi isaklouh ziaka “zawntat taka” nana om ding hilou hi. Huaiziakin, Temtatpu in akim leh kianga ahinpihte ngaihdan ding khuallou a, a tut-khelh lehluah ziakin agintak phaklouh donga haksa buaina piangsak kha hi. Huaiziakin, “khemna a pi lutlouh” ngen gigeten, mahni kikepsiamlouh ziaka unaute khemna a pilut hetlouh tup tinten ding hi.

Hiai atunga igente apatin, Kaikuang adik e i cihna lam hilouin, Temtatpu in hiai buaina piangsak hi icilou thei kei hi. Huaiziakin, khangluiten Temtatpu tunga lungkimlouh etsak na’ngin, a tap-pa min phuah pozoulou a ngai in, mihing hiai zahin tem atat lai un, amah “Temtatpu” hisak tuam sese uhi!

Akpa: Hiai Tangthu a Akpa dinmuna dingkha khovelah tam mahmah a. Akpa ahun leh mun diklou ah na kikhualin bu nasep kha a. Huaiziakin, ‘poikhoihlou thuak kha/innocent victim’ in na pangkha hi. Akpa in atui khoh tamtu, Maudawng kiangah a lungkimlouhthu gen taleh bang mah phatuamlou dinga. Temtatpu kiangah alungkimlouhna langsak lehlah, Temtatpu khindanga sahoute laka khat suakthei ding dinmuna om in, Mangkangten ‘asymmetrical firepower’ acih bang un, Akpa leh Temtatpu itehkak ciangin athil hihtheihna uh kikhelo mahmah hi. Huaiziakin, Akpa in ama zohthoh ding Phaivang tungah phuba nala hi.

Phaivang: Phaivang banga taksa lah neu, thilhihtheihna lah neiloute adingin khovela khosak ahatsat hun tam ding hi. Aman a thunun phaklouh khovel athil tungte leh, alian leh alian ki-ngiik tuahna kalah Phaivang inn bei, lou bei in om kha hi. A lungkimlouh thu theihthama langsak dingin ngaihtuahna tampi sen ngaia, amun dingtel fuh ngai hi. Huai dingin, Ngalkhat cil kei hontel hi. Ngalkhat khe hiam apum hiam kei leh, Ngalkhat adingin bangmah tham cinglou dinga, theithamlou ding hi. Ngalkhat cil ahon keih ciangin Ngalkhat om maimai thei vual hilou hi.

Ngalkhat: Phaivang keihna naa asak luat manin Ngalkhat hongtai eka. Ngalkhat asual man, agitlouh man leng hilou in, Baakte teenna huai nahtang kung hon phupai kha hi. Atup mong leng hilou in huai Baakte inn neilou a liangvai in hon koih kha hi. Ngalkhat mel leh puam, aguum dan leh, acezia et mai a, thil abul leh bal sutloute adingin Ngalkhat in a hatna suangin amah sanga ganhing nuai nung zaw Baakte tunga kiphasak a, inn bei - lou beia koih bang in ngoh theih hi. Himahleh, isui detdet ciangin Baakte kia hilou in, Ngalkhat zong a Mangkang pau takin ‘Victim of circumstances’ ahicih mitmialten zong mu thei uhi.

Baak: Inn leh lou nei nonlou Baakte adingin khovelah lauh ding om nonlou hi. Tua adinmun sang ua sezo mun atun na’ng uh om nonlou a. Huaiziakin, gamhul a ganhing lian leh hatpenpen Saipi suk-heh leng lau nonlou uhi. Huaiziakin, beidong tongkhong Baakte’n khovel sukbuai na’ngin Saipi bilah khelkhel honglut uhi. Aziak ahihleh, khovel subuai zou ding Saipi loungal aomlouh ziak hi.

Saipi: Baakte’n atup giugiau mah bang un Saipi bila ahonglut ciang un, Saipi aning kitel mahmaha, om maimai theilou hi. Huaiziakin, asuk-atoua ahong pumdian na lamah, Meithai nu inn hon phupai kha hi.

Meithai nu: Meithai nu icih ciangin khotanga dinmun neilou pen, mithulaaklouh pen hia. Huaiziakin, amah haksatna abildoh a, sukvai veng saktu ding mi omlou a, a tulai pau taka a FIR zong policeten pom saklou uh hi mai thei hi. Kuapeuhin Meithai lama panga, Saipi melma suah khak ding lau ciat uhi. Saipi icih Meithai nu adingin mahni kia a acou acou vual hilou hi. Huaiziakin, Meithai nu’n a lungkimlouhna vaihomtuten angeingaih na’ng uh hon zonglou theilou hi. Ak-goh dan cikhat kia omloua. Huai dingin alungkimlouhna thuneitute’ bil atun theih na’ngin, kho mipite tuineeklai - tuinak takah ek tha hi. Ahisap mah bangin, mipite hongpum buai gop ua; akhua-leh-tuite husa in Hausapa khanglou sakin, Meithai nu vui-leh-vaina abilah honglut hi.

4. THUKHUHNA: “Thu neu nounou zong thupi suak thei hi”, ana cih mah bang un, buaina lian tham icihte zong ahong kipatna thil houcik hi tangpi hi. Hiai Tangthu a khelhna masa hih’- Kaikuangin Temtatpu cil ava dawtsak hi. Kaikuang leh Temtatpu in amau kala hiai tatkhelhna/khutkhelhna na suvai veng mai loua, midang, sadang pehloh thei zonga alungkimlouhna asulangtu a om ziak un, khotangin buai phaha. Buaina aom ciangin apauzoulou leh daikil kala om, kuamah phoklouh - Akpa, Phaivang, Baak leh Meithai nu te Mangkangten “collateral damage” acih uh, atup pen hikei mahleh athuaktu in na pang kha sek uhi.

Hiai Tangthu in hon sinsak khatna tuh, thubuai labuai aom ciangin, akintheipena suk vaiveng ding hi. Anihna dingin, athulimloupen leh sim-moh huaipena ingaihte zawng kilomlou lua leh, khase lua a bawla aom ciang un, khosung kia hilouin, gamsung pumpi tokbuai thei uhi, cih hon zil sak hi. Zilai thumna dingin, mivantangte’n thudik a vaihomna omloua atheih ciang un leh, a Mangkang pautaka “ Might is right” banga thil paia atheih ciang un, heutu leh thuneite tungah muanna nga ngam nonlou ua, huai in gamsung siatna makai hi. Zillai lina, mi vantangte a vui-leh-vaina un ngaihsak alohlouh ciangin, vaihomna dik hia angaih uh – phuba laak utna hon nei ua,, gam sung leh minam sungah dan-leh-thupiak omlouhna gam suak thei hi.