Friday, October 19, 2007

TUILUANG LEI NUAI A NAHPA SAN KELKEL


Tuiluang Lei kiang piautak ah Khaal Huan(Nuul) tamtak awm a, Khaal Haichi tuamtuam Ankamlum, Pakbawk, Carrot leh Haichi tuamtuam po dim uhi. A pona leitang uh hoih ahi ding a, anahte hing dipdep in leh Ankamlum leh Pakbawkte lian thei mahmah uhi. Ankam pakte eng ngiingei ua, huih in amutna lamlam ah akituakin awn ngiaingiai uhi. Huai Ankam pakte khuai leh pangpalek ze tuamtuamten bawm liailiai uhi.

Ka awmna apan Simlam pangah Hafl-long tang awm a, Simsuahlam ah Khawbawn tang –ni danglai a pi leh puten gam Sai, Chingpi leh Zangsial a betna tang uh hing dipdep in muh theih in awm hi. Luitaw lam ah Mikangten Rail pai theih na ding a Lei a dawh uh, brick khuam a kibawl Leipi muh theih in awm hi.

Huai Lei tung apan kakim kavel en a ka dak velvel lai in, Lei nuai a Tuiluang luitui in hawntaih ‘Nahpa san kelkel’ khat ka mu hi. Huai Nahpa sankelkel kawilai singnah hia, kawilai pan ahawngpai ahi de aw chih ngaih tuah kawm in Tuiluang luidung ka mit kha in ka zui to dundun hi.

Tuiluang luipen ahawng kipatna naak Galleeng gam-Tamenglong District hia, huai apanin simlam manawh a luang in, Vangaitang suahlam a luangin Tipaimukh ah Tuivai tawh kisutuahin, mallam pang a hawng kileh hei in Vangaitang tumlam pang a luangin Assam a Cachar District tawnpai suakin Karimganj District ah Bangladesh ah lut hi. Huai apan Bengal Tuipi ah luang lut nawn hi.

Tuivai leh Tuiluang kisuk tuahna Tipaimukh kichi pen I pi leh pute un “(Tui)Luang leh (Tui)Vai suah” achih uh hi a. Manipur, Assam leh Mizoram hiai State thumte kigam giitna munah awm hi. Ni danglai a ‘Chi’ ( Chi-al) pua a Hingtal(Silchar) apan Lawng a ahawngpai chiang un huai ‘Luang leh Vai suah’ munah Dawite awm in thei uh a, lau mahmah uhi. Huai mun a Dawite awm ziakin Lawng chetsual/ Lawng kilumlet awlsam mahmah hi, chi uhi.

Aziak diktak ahihleh, Tuiluanglui pen Tuivai sang a lian zaw himahleh a lui damzaw/ phei zaw a. Tuivailui pen alui neuzaw a, himahleh alui sukluan zaw a, a tuiluan (water current) hatzaw hi. Huaiziakin, huai lui nihte munkhat a akisuktuah chiang un, Tuivai luitui pen Tuiluanglui sungah tuitung akimu theilo in luanglut a, alehlam gaal ah lamdangtakin tuikifawn zuahzuah hi. Huai awmzia bel, Tuivailui – Tuiluang lui ah tumlam apanin luanglut a, alut lohna lam - suahlam pang Tuiluanglui kamah Tuivailui tui in a khawh chiangin Tuivai luut lohna lampang ah tuikifawn zuahzuah hi. A theilote adingin Dawite nnasep mah bang hi. Huai tui current in Lawng subuai in, chetsual awlsam sak mahmah hi.

Tuivai lui pen Zogamluite lak ah munpawimawhtak luah a. A hawng kipatna Tedim Uk sung a Zampi khua hia, Zampi khuate luitui neek hi. Huai apan hawng luangin, luineu tuamtuamte gen lohin Tuivel lui in Singngat kiang a Maukawt gam ah Tuivai zawm a. Tuila, Tuima, Tuizin, Tuisa te leng Tuivai ah luanglut uhi. Zomite teenna tangdawn ahih chiangin khawlui tuite a suklam a luangin, kawilai hiamah Tuivai a luanglut in, Tuivai lui apan in Tuiluang lui ah luanglut nawn uhi.

Huai Zogam lui tuamtuamten tuuk vuahzuk chiangin hawktui tawh zodawn leihoihte taisuk uhi. Tuiluanglui atun chiang unTuiluanglui pen Cachar phaizang ah awlawl in luang a, Zogam leihoih apuakte Luikam ah nawsia a, ‘Seh-neel’ kichi hi. Hiai sehneelte leihoih mahmah hi ua, haichi in ngeihmahmah uhi.

Hiai Tuiluang sehneelte, Zolei hi a. Huai Zogam apan hawng luangsuk zolei te ka et chiang in, muhtheihloh thilhihtheihna khat in hawn hip hiin ka thei hi. Hiai sehneelte ka khut a la a, ka et chiangin, ‘ka sa bangsa nei leh hiai ka sigui a luang sisan tawh kibang’ in ka mu hi. Hiai Tuiluang kianga Sehneel laka piauneelte(Leingawi/balu) Zogam a hawn nawseta ka pi leh pute khekhap in bang zah siik-kha ding ahia, chih khawng hawn ngaihtuahsak hi.

Hehpihna neilo hawktuiten hawnna paisanta, ka mi leh sa te Hantungah te luangin, Zogam siktui, nisa leh Zogam ann ne a ana khawilet, Zomite taksa bung ‘Lei a bawl lei a kiknawn’te leng hiai ka khut a ka tawi piauneelte lakah tel ding in ka gingta hi.Nuamtuam mah leng zawng theihna neilo piauneel tangta a, ‘sulkik hawng hei nawn in’ chiin samsam mah leng zakna ding bil neilo uhi. Ka it leh ngaih simthu genpih mah leng le hawn it thuk theilo ua, kanna lo ding a, vailak zunthak zawng bangzolo ding hi, chihte ka ngaihtuah chiangin, ka lungzuan hawn behlap mai mai hi. Hi e, mihingte adingin ‘it thukloh itna’ kan a naa leh thuak-haksa tamlo hi.

Hiai Tuiluanglui tui zodawn pan hawng luangsuk, kei sang a zawng zogam a sunglai tang zaw a, kei sang a Zogam a theih leh muh zawng hauzaw dingin ka gingta hi. Hia ka mai a Tuiluang lui tui luang dumdumte lak a bangzah hiamte, Zogam a zolianu puansawpna tuite hi ding a, tamtakte zolianu kisilna tui – a liangko a akibuahsukna tui, a khuk a hawngluang khia te hi dingin zawng um ing. Hiai Tuiluanglui tui ah, zolianu vunthem(skin cell) tamtak zawng awm dingin ka gingta hi.

Hiai Tuiluang luitui luang nouhnouh ah zolia nu skin cellte pangpa tak in luang suk ding a, theihlouh melmak gam, Bangladesh ah te luang dimdim in Bay of Bangal tuipi ah ittu leh ngainatu neilou banga pampaih in nawsia hi.

Lampi a ka paikawmin gari sungah........

......to be continue...