Wednesday, May 12, 2010

DISTRICT COUNCIL MEMBER HONG HI DINGTE KIANGA LAIKHAK HONSA

Gelhtu: Khamkhokam Guite



A Zahtak Huai Mahmah Pu,

Member of District Council (MDC),
Churachandpur District/Manipur Sim Bial.


Amasa in District Council Member khat hi dinga teelcing a na hong om ziak in kipahpihna sangpen kei leh CCpur District mipite’n ka hon pia uh hi. Ka pallai ding ua Pathian honpiak na hi cih ka pawm ua, na maban a nam- le- gam a dinga na septouhna ah leng ka hihtheih tantan ua hon kithuahpih ka kithalawp lamtak uh ahi hi.

Na theihsa mahbang in, Manipur singtang bialte a District Council I cih India Constitution 6th Schedule pansan a kibawl ahihlouh ziak in leh, Manipur gam, politic ah hi in thil dang ah hita leh, moral leh principle neilou penpen tualsuak a kibawl khia mai ahihziak in, nam-le-gam a dinga na septouhna ah haksatna in hon pumbuah ding cih leng k’on theipih ua. Huci banga na maban a haksatna omte gaal muh kawmkawm a leng District Council Member khat hi dinga na hong kipiak khiak ziak in phatuam ngai ka hon sa ua, k’on pakta uh hi.

Na theihsa mah bangin, I mipite un kiteelna a meltheih pat tung ua – kiteel manphatna, mipite’n atung ua vaihawmtu ding mahni deihteel theihna neih kici thupi dan, mahni vote manphatna leh, kiteel I cih mipi vantang gamsung vaihawmna a atel theihna uh(participation) - a tantuan uh thupi tak ahi, cihlam kisinsakna om khalou a , kiteelna apan piang thei thil hoihlou ‘nohcizuak politics’ a heutu masate’n mipite luut pih kha lakloh uh ahih ciang in, tu election ah leng sum-le-pai tampi seng in na principle tampite cerlem(compromise) in a om ngal ding cih leng ka hon theih pih ua, na maban paitou zel ding ah gah hoihlou a suah a, na tup louhpi a sum-le-pai haksatnate ziak a, hun paisa a mipi palai khen khatte vei sia in hon loh khaak ding leng k’on lau pih mahmah uh hi.

Na kim na kiang na et ciang in, nang bang a mipi ai-oh khenkhatte’n gam sung etkawl na’ng sum a za-ip dim ua guang ua, a le-nuai dim ua zep theih teng zep ua, khut a a aangpawm theih teng uh aangpawm ua, a val omlai teng a khe ua pal baw zaw mahlai leng na mu ding hi. Himahleh, nang zaw Siamtu in I gam uh a dinga ‘kilamdanna/kikheekna’, Sapte’n ‘change’ acih uh hon tuntu ding a A hon sehtuam hi ding in k’on na gingta ua, nang ah lam-etna thupi tak leh saang tak k’onna nei uh hi.

Hiai anuai ah, awlmoh huai kasakte uh ka hawn vual suk ua, hehpih a na lungsim leh hun hon pia a hon simsuak sak a, gam adia na septouh zelna ding a leng hon ngaihpoimoh sak a, nang hon makaihtu hi dinga zang dingin ka hon ngen uh hi:

Khatna ah, Manipur Sim Bial, CCpur District kici in a District pum uap a, a District sik- le-taang a pau ding leh, semtu ding neilou hi. Huaiziak in, na constituency kia hilou in, na seppihte toh a District sik-le-tang a pau a, a District pumpi sik-le-tang a sem ding in, hiai District sung a tengte khentuam leh kiciziatna tellou a gim-le-tawl khawksa lou a sem ding in k’onna lam-en ding uh hi. CCpur District in haksatna tampi nei a, himahleh a District uap mipi mandate nei, pawl leh organization dang, a Bial pumpi sik-le-tang a pau ding District Council lou ngal neilou hi. Huai ziak in, a District mipite haksatnate tangkou pih a om ngeilo a, Delhi a India gam thupi tak vaihawmna Innpi in leng Manipur Hill District a tengte – zuunlouh leh puahlouh a khosa uh ahi cih thei kha ngeilou ding in ka gingta uh hi. Huai ziak in, lungsim lian huntawk, a District pumpi uapzou lungsimpu kawm in, a District pumpi a dinga hon sem ding in nang leh na seppihte k’onna lam-en uh hi.

Hiai District sung a teeng tengteng ma-nohna(destiny) kibang, tunna ding(goal) kibang ngen I hi ua, kuamah aki taisan hiam, a hontaisan thei ding hiam om tuanlou hi. I vangsiat leh se khom ding, I vang a phat leh pha khom ding I hi cih a kuapeuh in mang-ngilh kei ni hang. Huai dingin, na Member pihte laka nang banga lungsim lian nei, na lungsim kibat pihte toh semkhawm ding in pawl hong kibawl unla, nidang a ineih ngeilouh uh a District pumpi khekhat a ding a, pang khawm a, I District uh takna toh puah ding in pan honla ding in ka hon ngen nuam uh hi. CCpur District ei gam ahi a, a gam neitute mah in I zuun kei leh kuaman hon zuun saklou ding uh hi. Huanah, Pu MDC aw, I District un a phutawk a ngaihsak State solkal apan amuh kei leh leng, mipite mandate nei na hih ziak in, India a solkala a lian penpen leh politics lam a lian penpente kiang ah leng tangkou thei na hi cih kimang-ngilh het ken aw.

I District un District pumpi uap, District pumpi sik-leh-tang a pau ding aneihlouh zik in, Nagate’n Manipur (Hill Areas) District Council (3rd Amendment) Act 2008 deihlou a akiphinna bang uh leng, support ngeingei ding ci himahleh, ei District ah malatu ding omlou mok hi. Huaiziak in, a District pumpi en a, a District pumpi hoihna ding hon ngaihtuah a, pan honla ding in ka hon ngen tuantuan uh hi.

Nihna ah, nang leh na Member pihte nna masa pen nihna ding a ka honna lem geel pih uh ahihleh, India Constitution 6th Schedule nuai a District Council I District un a neih theihna ding a malak ahi a. Hiai nna poimoh tak semkhe ding in District Council a Memberte loungal omlou hi. La in ‘ Laikuang a umpih teng dougal tang zouta uh’ acih bang deuh in, phaizang a tengte sang mah in singtang bial a palaite(MLA), na singtang mi hihpihte leh ‘ laikuang na um pih’ te mah a doutu hihtheihna mun ahih ziak in ‘vakhu bang a poikhoihlou a, guul bang a pil’ kiukiau in ma nalak uh ngai ding ahih ciang in, na hihna tak, na quality hiai ah hong kilang ding hi. A ziak bang hiam na cih leh, singtang Bial apan phaizang a palai a va pai, Manipur Innpi a vaphungkaite’n a an kuang uh betbuak sak a hon ngai ding uh hi. Hiai ziak tak a tuni tan a 6th Schedule nuai a District Council nei zoulou I hi cih gentam ngailou a na theihsa hi. Bangteng hileh, CCpur District a dingin leh, singtang District teng a ding a hoih ding ahihna ah, na term sung un 6th Schedule lai khiak teitei hon tum un aw.

Thumna ah, Mihing in hun paisa I theihlouh ciang in, hun paisa a mi masate hihkhelh mah hihkhial in, a kipalpukna mah uah kipal puuk theih ahih ziak in, hiai anuai a bang in hun paisa neu kha I en ding hi:

Singtang bialte a solkal skul a beina san ahihleh District Council ziak ahi a. Hiai hih thil pawm haksa bang in lang mahleh thudik ahi hi. Kum 1970 leh 1980 kikaal in District Council omna District te a L.P Schoolte District Council nuai ah koih in om hi. Ahihziak in, Manipur solkal in skulpute khaloh ding sum, District Councilte kiangah a hun in pelou ua, District Council nuai a a om nung uh kha tampipi skulpute’n loh la lou in hong om uh hi. Loh a laaklouh sawt ciang un skulpute skul kai hong ki-thadah suah ua, a tawp a tawp in skul hong kailou in, skul kailouh ciin dan in hon nei uh hi. Hiai in LP School kia hilou in JB School, J/H School leh High Schoolte honlawh tou in 1970 leh 1980 kikaal in Manipur Hill District te ah, solkal school hong bei uh hi. School kia hilou in singtang a solkal office tengteng leng hon lohtou in, Manipur singtang gam teng solkal etkawl louh, gamsa banga asung a teeng mipite a khosakna gam uh hong suak hi.

Manipur singtang gam, a biiktak in CCpur District singtang gam ah kum 1970 leh 1980 kikaal apanin hun khawl a, bang lam peuh ah masawnna omlou in, kiakniam lam ngen nawt hi. Singtang khuate a skulpu leh solkal nasemte omlouh nung, lou nasemte sepsuah anteh louhing leh haite a leisaktu ding omlou a, sum-le-pai leeng ding hong omlou a, mipite sum-le-pai din mun setuan mahmah hi. Masawnna himhim 1970 leh cih apan a khawl baan in, solkal nasem leh laisiamte’n singtang khuate hon nawt siat ciang un ‘intellectual’ lam ah zawng kiak niamna lianpi hon tun hi. Huai ziakin, singtanglamte innteen-louteen, a innsung uh, a khosak dan uh, a lupna uh, a ekbuuk uh leh thil tengteng 1970 akipan 1980 kikaal a ahihdan ngeina uh, kilamdanna omlou in tuni tan zangden uh hi. Burma ah 1950 leh 1960 kikaal in hun khawl a, huai kaala a om dan un tutan om uh hi, ci uh hi. Huai mah bangin, CCpur District a singtang lam ah 1970 leh 1980 kikaal in hun khawl a, 1970 leh 1980 kikaal a akhosak dan ciahciah un tutan khosa uh hi. Pu MDC aw, huci bang in I gam uh om densak na phal ka gingta kei ua, I gam uah ‘change’, a hoihlam a ‘kilamdanna’ hon tuntu hong hi in.

Lina ah, I haksatnate uh ‘Manipur phaizang’ lamte ngoh mai thil awlsam tak ahi a. Ahihziak in, midang leh sadangte ngoh a I khuttal a I kawk ciangin, I khut zung thum in ei hon leh kawk ahi cih mang-ngilh kei ni hang. Manipur solkal leh, Manipur solkal nasemte a thulim kei uh, cih I gen mun ua, dik leng a dik. Ahihleh, ei a liauliau District Council leh District Council nasemte a hoih zaw uh hia le? A sepna mun ua om in, a sep ding bang uh gin-om tak leh innteek pan takin a sem uh hia? Pathian in talent bangzah kemtu ding in cin-aa-siam ding in hon gingta dia le? I talent neih sunsun uh laksak a anei zaw kiang a piak hoih zaw ding in Pathian in hon mu diam maw? Manipur solkal in a phuah tawm District Council, financial power leng nei manglou le enkol taaklou houh I hi diam? Ei mohpuakna pozau ding in pan honla thak unla, District Council Memberte leh, District Council nasemte – Manipur MLA leh Manipur solkal nasemte etton tham ding in hong khosa un, cih ka hon thukhaak nuam uh hi. Singtang lama solkal office leh a semtute, a omna mun ding ua omloute leng, asepna mun ua pai dingin, agenna ding mun a va gen gentu in hong pang in. Na heu in Manipur bawl hoih ni, ahihkei a, I bawl hoih zoh kei ding vanglak leh, kipek khia ni hang. Tua I dinmun uh I ‘vaang’, I ‘fate’, I ‘karma’ hi dinga Pathian hon piak hi zenzenlou hi. Mi thulimloute toh bawmkhat a I kikhum khaak ziak maimai hi.

Ngana ah, District Council in development work sem thou mah leh, a mohpuakna lian pen ahihleh singtang mite gam humbit ahi deuh pen a. Ahihleh, I District Council un Tribal Land a humbit hia le? District Council bial sung a gam, non-tribal in a lei ding ciang in, District Council Chairman in phalna a pe dia, huai dung zui in DC in Patta a bawl ding ahi, ci ua. Ahihleh, tribal hiloute hiai zah zouzai mahni veng nei a, veng tuam tuam nei a omte’n bang ci a Land Patta nei thei uh ahi ding, kua moh puakna ahi ding? Tuni a bang mahlou a na ngaihte cik ni ciang hiam a na saa a lingtaang bang hi thei uh hi. Bang ziak a nungak sawmte lak a nungak ngate pil uh Bible in ci ahi ding? Thil dang ziak hilou in, tunung ding a khual phaak ziak lel uh hi. Ei loi in tunung ding I khual pha uh hia le? Pu MDC aw, khangthakte’n Zogam zuak mangtu a a hon ciamteh uh leh, cikni ciang hiam in na luang leh na guhte tanpha Zogam a vuitaaklou in ngai hial thei uh hi.

Gukna ah, CCpur District sungah na theihsa mah bangin, nang hun ma a mite’n ‘fake teacher appointment’ leh scandal ci tuamtuam tampi ‘Sangkhat Lapawl’ na lem ta uh hi. Huci bang tatsiatna te’n , I District uh ‘Babulon kizuaknu, kih huaina a dim’ toh na kibang sakta uh hi. Hiai I District uh lawktute gawt ding in District Council in thuneihna a nei kei cih leng ka hon theihpih ua. Ahihziak in, RTI Act zang phatuam a, CCpur District mipite tantuan kum teng a bang zah a tam, kuate’n gu gige uh hiam cih beek na constituents te’n ka thei nuam ua; nang ma hon kai a, mipite hon hilh pil ding in ka hon lam-en uh hi. Mite gam ah naupangte’n a skul uah mid-day meal ne ua, I zawn I gentheih theih mai zen uh toh, bang dia ei naupangte neek ding omlou ahi ding? CCpur District a Education Department office a seemte, mid-day meal lampang enkolte’n ‘building (concrete) nih leh thum lam zou pahpah uh ahi’ cih kholak singpi dawr a a gensek uh thutak hia, ahihkei leh, tangthu mei bolbol luang polpol? Mi gam a Below Poverty Line (BPL) te’n ration antang a mantawm la sek ua, bang dia ei District a singtang a teengte’n a kiphatmoh moh mai zen uh toh, ba la ngeilou uh ahi ding? Pu MDC aw, na heu in, mipite hamphatna, hiai India gam thupi tak gam a khua-le-tui a hihziak ua a tantuante uh- siamsinna lam ah, water supply lam ah, electric lam ah, social welfare lam ah leh Department tuam tuam ah, neck-tie ok, guta leh suamhatte’n suun khovak lai a bang zah a tam a kum teng a gukhia uh hiam cih RTI Act zangin pholh khia in, FIR zangin mipite hilh pil ni hang. Ma hon kai le cin, na kim na kiangah nang hon seppih ding in khangthak tampite kimansa in om uh hi.

Sagihna ah, pu MDC aw, hun paisa a thil tungte theih det ding leh mang-ngilh ding om a.Paula in Philipite kiang a a laikhak ah “ ahihhang in thil khat bel ka hih- nunglam a omte mang-ngilh in malam a om pen ka delh hi” acih mah bang in, I District uh tunai tangthu hoihlou, huatna leh khaatna a dim, misi siluang leh inn kang luahluahte I lungsim mitkha ua pan la mang a, I mangsiate mang-ngilh dan mipite sinsak inla, nunglam ngalou a, lam-etna thak toh malam en thei ding in lam-etna thak guan ding in k’on ngen uh hi. Unau kal I buaina te uh zaw ‘fair & just’ solkal, mipite’n a muan ngam uh leh vaihawm zou a, vaihawm siam bok solkal nuai a I omlouh ziak uh hi. Mite gam ah leng tualgaal bang na piang zel sam a (American civil war, Spain civil war etc), ahihziak in heutu hoih leh muanhuai makaihna nuai ah, mipite lungsim, taksa leh khalam liamnate ‘Gilead singnai damdoi’ nuh a, heutu hoih in itna toh ‘dam aw dam dam’ ci a, hehpihna leh theihsiamna toh a liamna ma te uh a zut sak ciang in, dam hun hon nei thei zel sam hi. Huai ziak in, pu MDC aw, mipite’n taksa, lungsim leh khalam a damna a ngah na’ng un ‘gam dai a dal guul khai kang’ en ding in, kou mipite ka ngawngte uh khauh tawk mahleh, hon hei sak a, hon en sak ding in k’on ngen uh hi. Huanah, mipite leng kholak a naupang hon in aktal nih a kituksak ua, a kim a a et bang ua - suktuah theih ding in om kei ni. Kihuphulh tuahna, kihazatna leh kihuatnate zaw gamlui mizia ahi ua; huai te gamla pi a paimang in, hong lamdang zaw ta ni hang!

Giatna ah, pu MDC aw, tunai in District Council nuai a skulpu ding 300 lak hi a, huai ah golhgukna sum gawmkhawm Rs 25.00 apan 30.00 crore kikal bang pha ahi cih khenkhatte’n gen uh hi. Tua MDC cingthakte’n golhguuk leh guuktaakna haw law mahmah ding in k’onn lam-en ua. Huanah hici bang kingohna hi ataktak hi kei taleh, ngoh a omte a dinga poi law mahmah ding a, pulpit a athugen bang uh mipite’n nethei nonlou kha ding uh ahih cing in, adik leh moh kitheih baih na ding in CBI te suisak pah mahmah ding in ka hon ngen nuam uh hi. Huanah, MDC term masa kum swmthum bang paita 1980 cihlam a beita ahihleh, bang cidan a MDC omloupi a District Council nuai a sem ding la thei uh hiam, huci dinga kuate Dan in thuneihna pia hiam? MDC omlou a District Council nuai a sem ding ala thei om ahihleh, mipite mandate neilou super MDC om cihna hilou ding hia? Hucibang Dan ana om ahihtakleh leng, akin theipen a hiai Dan niinbawm a pai thei ding in pan honla ngal un aw, huci hihkeileh, nou a mipi mandate neite na om uh kullou suak ding hi. Huanah, term masa bei hun leh tu kikal a semtu ding lak tengteng – a lak dan uh leh, sum leh pai senna tengteng sui vek a , Dan lou a semtu ding lak a omleh tawpsak a, Danlou a sum leh pai zang a om leh, akituak gawtna pe ngal ding in ka hon ngen nuam uh hi. Thil diklou dou hun ding atuam om tuanlou ahihcian, tu hun hih a dou hun ding diktak hi.

Kuana ah, na theihsa mah bang in Manipur Hill District a MLA 20 te’n Hill Areas Committee (HAC) cih nei ua. “ HAC Constitution nuai a body (State Innpi nuai a Committee/Body maimai hilou) ahi. HAC lemsakna tellou Manipur Innpi in tang gam ah Dan-leh-dun khung theilou, nasep khiakna (Executive power) pen State subject a dinga guan/piak himahleh, HAC State Governor ah direct in toukai thei veve” Pu T.Haukholian, Ex-MDC in (Manipur Express) ci hi. Huci hitaleh, Manipur tang gam District Council toh kisai a Dan hoihlou mahmah a I theih uh, MDC ( 3rd Amendment) Act 2008 bang leng HAC te lemsak pihna abawl ahi cih kiciang mai hi. HAC kum hiai zah omta a, Hill Areas a dinga athilhoih hih uh ankamtang maipek a gelh dim ding zawng omlou mai thei hi. Huaiziak in ,hiai HAC kintak a suktop/sukbei ahihkeileh, MDC te a dinga noksak kia mai hilou in, Manipur tang gam tangtawn tangtawn a ‘Dark Areas’ suaksak ding uh hi. Huaiziakin, pu MDC, hiai joker 20 te Manipur Innpi a lusu ngawkngawk dinga kiknawn ding in, hiai HAC pen singtang mite khualna in kintak in sukbeina dingin ma honla un aw.

Gen ding tam mahleh hiai zah in ka khin phot ding a, gam-le-nam awlmohna ziak a na kiang a ka vei zawng uh, kou na constituent te’n ka hontutte uh honna awlmoh pih ding in ka hon ngen thakthak nuam uh hi. Hiai tan hontun Siamtu kiang ah kipah thu I gen a, na ma bante uah Aman hon om pih in, hon pi tawntungta hen aw.

Manipur Sim Bial te sik-le-tang in,

Zokhual
Zogam.
13-05-2010

Tuesday, May 4, 2010

IF……

Gelhtu : Khamkhokam Guite

Britishte lakah a Lavui ngaihsang penpen uh teel ding in BBC in opinion poll 1995 kum in bawl a, huai opinion poll ah ‘IF’ kici Lavui in khatna la hi. Hiai Lavui hih 1896 kum a Rudyard Kipling in a phuah ahi a. Huai hunlai in ama taksa kum 31 hita hi. A phuaktupa, Rudyard Kipling hi December 30, 1865 in piang a; January 18, 1936 in honna sihsanta hi.

London a Wimbledon Tennis Court umna baang ah hiai Lavui a vual nih “ If you can meet with Triumph and Disaster / and treat those two imposters just the same” cih kigelh hi. Roger Federer leh Rafael Nadal te’n Tennis Final 2008 kuma akimawl dek un, Wimbledon Promotional Video ah hiai Lavui ‘IF’ kici simsuak in na omta hi.

Hiai Lavui ‘If’ kici hih khovel a pau thupi deuh teng in kilet deuh vekta a. A lettute leng khamkhokam, literature sin kha ngeiloupa bang maimaite hilou in, mi thupi taktak ngen hi uh hi. A lettute lak a minthang penpen khat ahihleh, Nobel Peace Prize bang leng piak a na omta - khovel a solkal kihhuai penpen Burma solkal khenkhiak a, mipi vaihawmna Burma gam a tunding tumtu, nu Aung Sang Sue Kyi ahi hi. Kum 14 sung vingveng Burma solkal in a gaakton nung un leng nu Aung Sang in hiai Lavui apan in tha ngah a; a koltaanna lungziin huai penpen mun ah leng, ‘Kawl’-aa-nisuak sim in hiai Lavui in amah ah lam-etna thak guan zel hi.

Hiai Lavui - kisit pipi a ka leh khiak lai in ka lungsim ah, laphuah siam a, Thu-leh-La lam a leng a lii thuuk penpen tan na luh khezou, phamta Pu T.Thangthuam bang in hiai Lavui ‘IF’ kici let taleh bang a ci leh ding, sim ut huai na maizen e! cih khong ka ngaihtuah a. Pu T. Thangthuam’ tancin kigelhna “Toupa Khuta Om Ka Hi” cih bu ka sim apan in, meiteite’n Pu Thangthuam that mai hilou un, tunung ciang a Thu-le- La leh, lam tuamtuam a I dinmun leh hihna ding uh, I future uh that tel uh hi in ka mu hi.

Teekpih ding a na deih nuungak na it a, na zahtaak bok hi. Hucimah bangin, La khenkhat ‘hoih sa’ cih maimai in a gen phaaklouh, na guh-ngeek kawm tanpha khoih kha thei La khen khat om hi. Etsakna ding in, ‘Invictus’, ‘If’ leh ‘Where The Mind Is Without Fear” cihte. Huci bang lakah, Thu-leh-La lam a zanzek a mit keuh pante khut khaakna ding in ‘zum moh, khovaak leng zahtaak lou’ hiam, ‘kelkong a sawl kibaang zahtaaklou’ kicih tawitawi theihna ding a bang sim na a; bang teng hileh, a bulpatna ding in ‘sakhi manlou’ in ‘ngaltang’ k’on ‘tum’ peuhmah phot ding a. Simtute’n hon tohkhawm khiukheu le ucin hoihpi khat hong suak ding in ka gingta hi. Hiai La a ‘If’ kici - ‘ciang in’, ‘ciang un’ cih in kon let a; a laaktom(contract form) in ‘cia’n’ cih hong kizang hi.

Zokam in:
CHIA’N


Na kianga mite haamhaih vek ua, lungsim ciimnei nangkia na hih cia’n
A haamhaih ziak uh nang ahon ngoh zawkmah ciang un,
Mi tengin ahon ginlelh ua, nang muang ngamtu nangkia na hih cia’n
Ahihziaka, hon ginlelhna un ziaknei hi cih na haihlouh cia’n;
Na ngaak ngiitngeet theih a, ngaaksawt ziaka na bah gawplouh cia’n,
Zuau a bawl siata na om a, zuauthu mun na ot tuanlouh a,
Huata na om a, huatna na lungsima adim tuanlouh cia’n,
Huanah, pilpen leh hoihpen banga na kihihsaklouh cia’n:

Duhthu na saam a, duhthusaam bawi a na taanlouh cia’n;
Na ngaihtuah a, ngaihtuah kia aa lungkim hi tuanlou in;
Vualtungtuanna leh Vangsiatna kibanga na tuah theih cia’n-
Hiai liimciing nihte kilamdangloua na et theih cia’n;
Na thudik gente mipil velveekte’n mihaite khemna dinga leh,
Nunglam apan dawt na’nga azat uh na puak siam cia’n,
Ahihkeileh, na damsung sepkhiak leh kingakna asiat vek cia’n,
A sia themte tomkhawm a, abul na patnawn peih ciangin:

Na neih tengteng na kaih khawma munkhata na siatkhawm a,
Khatvei thu a mansak theihna dinmun a na din a,
Huai na neihteng na mansak a, abul na pat kiiknawn theihcia’n,
Huai na mansaksate khasia taka na gen gen nawnlouh a;
Na tha-leh-zungte’n hon nawtsiat vek nung ciang a leng,
Na tupguh na ziak kia a na pan haamhaam theih cia’n,
Na pansan ding bei a na kihawm khai ciang a leng-
Na lung-gulhna kia suanga na pan teitei ngam cia’n:

A tamzaw lam na zuih hang a, na hihna na kep singthou leh,
Miliante toh kikhawla, vaantaangte ngaihnat lohthou sii in;
Na lawm hoih leh na melma in leng hon suknat theihlouh cia’n,
Langleihlou a, miteng in amau lampanga hon ngaih cia’n;
Ngaihdamna leh duat biik neilou ‘minute’ sunga ‘second’ teng-
Khat lelleeng thelthanglou a na zat phattuam theih cia’n;
Khovel leh asung a om tengteng nanga vek hi ding hi,
Tuate baanin ka tapa aw, MI’ taktak na hong hita ding hi!

………….x………….

Mikaang kam in:

IF

By – Rupyard Kipling

If you can keep your head when all about you
Are losing theirs and blaming it on you,
If you can trust yourself when all men doubt you,
But make allowance for their doubting too;
If you can wait and not be tired by waiting,
Or being lied about, don’t deal in lies,
Or being hated, don’t give way to hating,
And yet don’t look too good, nor talk too wise:

If you can dream – and not make dreams your master;
If you can think – and not make thoughts your aim;
If you can meet with Triumph and Disaster,
And treat those two imposters just the same;
If you can bear to hear the truth you’ve spoken
Twisted by knaves to make a trap for fools,
Or watch the things you gave your life to, broken,
And stoop and build ‘em up with worn-out tools:

If you can make one heap of all your winnings
And risk it on one turn of pitch-and-toss,
And lose, and start again at your beginnings
And never breathe a word about your loss;
If you can force your heart and nerve and sinew
To serve your turn long after they are gone,
And so hold on when there is nothing in you
Except the Will which says to them: “Hold on!”

If you can talk with crowds and keep your virtue,
Or walk with Kings-nor lose the common touch,
If neither foes nor loving friends can hurt you,
If all men count with you, but none too much;
If you can fill the unforgiving minute
With sixty seconds’ worth of distance run,
Yours is the Earth and everything that’s in it,
And-which is more-you’ll be a Man, my son!

-000X000-

KRIS THOHNAWNNA LEH GINGTUTE HINKHUA

Easter Sunday Message

Gelhtu : Upa G. Khamkhokam


“Huan Jesu’n a kiangah, Kei thohnawnna leh hinna ka hi; kuapeuh hon gingta tuh si mahleh a hing gige ding”. (Johan 11: 25)

Toupa Jesu’n sihna zou a A thoh nawnna hih Kristiante a dingin thugin bulpi leh akingakna suangphum ahi a. Paula in leng “ Huai Kris kaihthoha a omkei leh, I thugen uh bangmahlou ahi dinga, na gin uh leng bangmahlou ahi ding hi” (I Korinte 15:14) na chi hi. Ahi ngut tak a, theih pihtute’ theihpih pen leng “ Kris thohnawnna” ahi hi. Huai ziak takin, khen khatte’n Kristiante chiamtehna hih kros hilou in, han apan athoh nawnna etsakna in “ Han vuak/ Han hawm” hizaw leh achi hial bang leng om uh hi.

Kristiante a dinga Kris thohnawnna apoimoh dung zui in, khovel a mi tampite’n Kris hong pianna pom thei mahle uh, A thohnawnna pom haksa sa uhi. Kristian kichite lak ah leng Kris thohnawnna pom theilou om uh hi. Khovel in Toupa Jesu sihna zou a athohnawnna nialkalh mah le uh, Khasiangthou hongtun ni a nungzuite’n Tanchin hoih apuan khiak masak ni un “ Huai Jesu tuh Pathian in a kaithou nawnta ngeia, huai theite I vek un I hi uh” chi ngam uh hi. Tuni a ei gingtute leng Kris sihna apan a thoh nawnna pom aa gingtute I hi uh hi. Hiai ginna in Toupa thohnawnna thilhihtheihna in I tung uah nasem in, hiai khovel hamsia a dim I zou thei uh hi. Kris thohnawnna thilhihtheihna in hon piak hamphatna I dawn tampite lak a khenkhat I en ding uh:

1. Kris Thohnawnna In Khamuanna Hon pia:

Toupa Jesu Kris kros a kilhbelh a om a, si a vuia ahong om chiangin; mi huat leh eng bawl a om leng poisalou a Amah na zui sekte lau ua, vuallel kisa a liingin, kibu mang uh hi. Himahleh sihna apan thounawn Kris in amaute hong veh in, “ Na tung uah khamuanna om hen” akiang uah hongchi hi. Toupa’n sihsanta hii aa kithei a, lungdongte’n khamuanna hon nei non in, sihna letdet zohlouh Toupa neitu ahi uh chih hong kithei khia uh hi. Huai khamuanna in sihkihtaakna sal atangte tengteng suakta sak hi ( Heb 2 : 15). Huai ziakin, Toupa Jesu neite’n zaw han mial vot dekduk akipan aleng pii gaalkai thei sihna zohlouh belampu nei ahih ziak un, khamuanna khovel piak bang hilou khamuanna bukim neitute hi uh hi.

2. Kris Thohnawnna In Lam-etna Tultheilou Hon Guan Hi:

Jesu sihnung in huai Emau lampi apaite’n beidong tak in “ Kou Israelte tanpa ding a hih ka lam et et uh toh,” (Luka 24 : 21) chi ua, a Heutupa un asihsan ziak a amau kholam a paite’n leng lam-etna thak hon nei in “ Toupa A thounawnta” chi in hong kikou khe ngamta uh hi. Toupa Jesu damlai a akiang a, “ Toupa, kua kiang ah a hia ka pai ding uh? Nangman khantawn hinna thu na nei hi” (Johan 6:68) chi tupa Peter ngei leng, Jesu’n asihsan nung in lung dong leh mang bang in, Jesu’n a sap masaklai a aneekzonna, a nga matna lam ah kik non hi. Himahleh, mihingte lungsim ngaihtuahna in amuhphaklouh ah Pathian lem geelna in mihingte na ngak a, vaan gam lam-etna tul theilou tang ding in Toupa Jesu’n Peter vanaih nawn hi. Kris sihna ziak a beidong Peter tuh sihna apan thounawn Kris in va zong khia in, Kris adinga hing a, Amah a dinga a lubuuk leng phal ding khop in lam-etna thak in hong dim nonta hi. Sihna in mihingte beidong tongkhong in hon koih sek mah leh, sihna zou a Kris thohnawnna thihhih theihna in zaw gingtute lam-etna thak leh lam-etna tul theilou, sihnung lam-etna hon guan hi.

3. Kris Thohnawnna In Hangsanna Hon Guan Sek:

Toupa Jesu'n kros pua a kalvari lam manoh a vuallel tak a apai lai a, panpihtu ding akiphatmoh lai in a nungzuite’n kibuk mangsan ua, amah zuitu ding omlou uh hi. Toupa Jesu toh hun nuam a zat khawm lai ua, kihangsansak tak a pau phaan phaan sek Peter leng Amah taisan tute lak a atal lang penpen khat hi. Hihmahleh, sihna in a let-tang zohlouh a, hankhuk apan thounawn thilhihtheihna in amat khak takchiang in, mipi lak ah leng laulou in “ Na kilhdeen uh ka Toupa ahi a, vualzou in a thounawnta, chih theihpihtu ka hi” chi khe ngamta hi. Khovel ma a taisia a, lau a ling keuhkeuh kawm a kros paw sekte leng hiai thohnawnna thilhih theihna in a mat khaak chiang in, Pathian adinga pasal pha leh, nu suan huai hi thei zel uh hi. Huchi bang Kris thohnawnna ziak a vualzou hinkhua neite I Saptuam un kiphamoh hina mai zen e!

4. Kris Thohnawnna in Khantawn Hinna Hon Pia:

Bang ziak a hiai Kris thohnawnna in khamuanna hon pia a, bang ziak a beidongte lam-etna thak hon guan a, bang ziak a hiai thohnawnna mah in mi dawilokte hon suhangsan ahi ding? Aziak ahihleh, hiai Toupa thohnawnna in Khantawn Hinna hon piak ziak hi. Hiai khovel lungkham mangbatnate’n a sukbuai phaklouhna mun ah, Toupa thohnawnna in ei ding in khut a lamlouh Inn hon bawl sak a; hiai khovel hinkhua tulpah ding khenlam ah hinna thak hon kawkmuh ziakin, sihlauhna apan in gingtute honpi ngalkai in, hangsanna hon guan hi. Kris thohnawnna zaw khantawn khantawn daih ding hi a, chikmah chiang in si nawnlou ding hi. Huchimah bang in, hiai Kris thohnawnna thilhihtheihna zalzoutu: gingtu diktakte a ding in hiai khovel a sihna zaw hinna thak leh deih huai zaw kipatna lel hi a, huai in khamuanna leh lam-etna hon guan hi.

Huaiziakin, tuni a Easter Sunday I zat un, mi malmalte’n I hin dante uh ki-en chian ni hang. Kris thohnawnna thilhih theihna in I hinkhua hon suklamdanglouh hinkhua nei I hih in zaw, Easter Sunday tam veipi zang mah le hang, Independent Day hiam, Republic Day hiam zang toh kibang lel ding I hi uh. Huaiziak in, Kris thohnawn ni I zat in, ei a dinga sihna apan A thohnawnna ziak – khamuanna, lam-etna tul theilou, Setan dou ngamna ding a hangsanna leh khantawn hinna tangthei ngei ding in, hiai thohnawnna thilhih theih leh thupi in I hinkhua chiat uah nasem leh chih I kideih sak hi. Amen.