Monday, March 17, 2008

UPA BUANGPU LEH KEI-II: Tuikuk Pathian Siam Zawhloh

Upa Buangpu in ‘Tuikuk Pathian Siam Zawhloh‘ chih na thei ngei hiam chih ahawn dawt leh, kum sawmnih ching dek mahmah ching nailo deuh a, Tuikuk khua a election duty a ka hawhna hawn phawk khe sak hi.

Tuikukte gamnuai ah teng uh a. Gamnuai a singkhuah mei achih ding tam mahmah napi in, singkhuah mei in chihlo uh a, mau keu khat khawng chauh mei a chihin ann huan uhi. January kha - Phalbi khawvawt lai ahihziakin khua vawt mahmah a,meilum awi ut huai mahmah hi. Ahihziakin, meilum awi ding awmlo hi. Ka zintunnaten tapa ngeekchik nei ua, khawvawt nuai ah, avuaktangin pawm zaw mah uhi. Anau uh khawvawt thuak zawngsang baih mahmah dingin um ing. A khawsak dan uh niam mahmah ahihchiangin mihing leh ganhing kikal a awm bang deuh hi uhi.

Ka zintunna pa khawsung a Village council secretary hi a. A tapa ngeekchik leh amau nupa kia inn khatah teng uhi. A lupna uh kidawh sang thei mahmah a, lup ding chiang in kah toh ngai hi. A nupa lupna uh tawh kizawmin lupna khat awm a, huai ah hawn ngiak sak ua. Ka giah masak zanin innteekpa zankhua in hawngpailo in mang mawk hi. “ Mi khual hawmthawh na hih ziak ahi” chiin hawn hilh chian uhi. Ahihziakin, zan dangin bel innteekpa mahmah ngaihnat huai ahihchiangin a pawt mang ka phal nawn kei hi.

Nitaklam khat, ka tunna Nu’n ann huan ngeilo a, zan dak 6/7 bang hita a, gilkial bang leng hun simta ahih chiangin, kawisan hiam a ann ki huan ahih ka gingta a. Kawngkhak a ann huan minsa hawndawmlut hun ding uh kana tang simsim hi. Huchihlai in a inn sakpa un “ Na tunna ten meh ding aneihloh ziak ua ann huanlo uh ahi” chih hawn hilh siausiau hi. Mawl mahmah leh khaw neuchik hinapi in hiai khua ah Dal leh Ngaho zuak bang nana awm ua, meh ding ka lei a, vahtakin ann ka ne uhi.

Solkalin Polling Party te ahun a Polling Station atun zawhloh khak ding uh lau mahmah ahih ching un, ka duty na mun ding chiat uah hawnsawl khe baih ua, lampi a Gari kisia hiam ahihkeileh, lamlian kisia hiam a buaina tuaklote, election ma ni thum bangin duty na mun ding khua kitung hi.

Tuikukte thil tenga aniam ban uah, mimal sianthona leh innsung kep siangthona ah niam khawl diak uhi. Huchih naklaiin a ‘thu/um’ chikhat ‘Dangpuithu’ kichi hahneek mahmah uhi. Ni khat ka Polling Officer nihte’n hawng mu ua, “ Hiai khua itun nung ann ka nezo mahmah kei ua, ka chau ngawihngawih ua. Hichi a zaw awmzo nawn mahmahlo ding ka hi uh” chih hawng hilh uhi. Bang ziak pentak hiam chih ka dawt leh “ A ann uh uih hut hut ahi” chi uhi. ‘Dangpuithu’ a mehteng uleh, malta gawi teng a asawh gigete uh, atheilo te a ding in, a siantho loh utawh mekmat khawmin “ uih lua uh” chihtheih ding mah hi. “ Meh nelo in buh vuak na ne unla, election zawhtan bek daih hamham tum ni, sawtnawn ken teh” chiin kamsiam theih tawp in kana nem hi.

Ngaaklahtaka kana ngaak uh, election ni hawng tungpetmah a. Solkal in election zing dak 7.00 apat ding achih ziak un, electionna mun ding zing dak 6:00 sang a baihzaw deuh atun ngai hi. Polling Station a hih ding neuhneuhte ka zawhtak un, vote khiak hun zing dak 7:00 hawng gingta a. Lamdang takin kuamah vote khe ding hawng kilanglo uhi. “Bang ziak hiam” chi a ka dawt leh, Polling Booth kawngkhak a police khat uniform tawh ding lau a vote khe dia hawng kuan ngamlo ana hi ua. Ka Polling Officer No.3 - Tuikukte laka Primary School a nasemsa khat awm a, huai in “ vote nawng khiak ding uh, nawng khiak kei ngei ngei uleh... chi a na tang-au sak kei leh hawng khelo ding uh ahi” chiin hawn thuhilh hi.

Peoples’ Representative Act dan siksan a Returning officer in Presiding Officer ding a hawnseh ka hih chiangin, ‘ Bharat Sarkar’ thuneihna, thil hihtheihna, India sepaih tengteng leh a galvan bukim utawh ka nunga ding khepkhup bang in ka ngaihtuah a, huai power zangin Hausapa ( Village Council President) kasam hi! “ Na khua a vote nei tengin vote akhiak uh na mawh ahi a, huai dingin va tang-au inla, denzek chiang a ka Sana en nawn ding ka hi, ka Sana ka et nawn ma ngeingei a na khua-leh-tuite vote khe ding hiai inn mai a hawng kizawp ding uh ahi” chih, mi thunei mahmah te gendan hi ding a ka gintak danin ka gen gamgam a!

Vote khiak kipan a. Zing ann kine manlo ahih chiangin gil hawngkial a. “Singpi limtak hawn bawl un” ka chih leh, anung sawtlo in ‘singpi limtak’ dia a bawl uh hawngpia uhi. Mi tuamtuamte i muh, izak leh i lungsim ngaihtuahnate a mihing atuam dung zui in tuam a. Huchi mah bangin, ‘Singpi lim tak’ kichi leng a mihing atuam dung zui in tuam hi. Hiai ka dawhkan a ‘singpi limtak’ ah chini tam kisawh lua a, ahihziakin, vangphat huaitakin chini tui a dat meimawi bel hi hiallo hi.

Electoral Roll a min tuangte lakah; asisa, khual zin- gamgiak leh a pemkhesate vote khe ding a phutluih tumlo mawngmawng ka hih chiangin, sun nung dak khat velin ‘vote khe dia kilawm teng’ in khe khin uh a. Ballot Box nitaklam dak 4:00 akhak ding chih Dan awm ahihchiang in, 4:00 in bawm ka khak uhi. “Ballot Box na vote khiakte uh awmna na khua ua giahpih ding ka hihchiangin, party tuamtuam ai-awhte ka giahna a na hawng giah sam ding uh ahi” ka chih chiangin “ Nangna awm nakleh, bitpen in teh ko giah ngai kei” chi ua kuamah chial zoh kanei kei hi. Hawn gintakna uh kipahhuai bang mahleh Dan bel zui khalo hi.Huai zanin, ka Polling Officer teng leh police khat ka tawnpihpa uh tawh inn awng khatah Ballot Box ka giahpih uhi.Zing ka thawhin ka giahna inn kawng uah Tuikuk papi khat ihmu ka mua, ahihziakin election tawh kisai a huailai a hawng ihmu bel hihtuaklo hi.

1990 apan 2000 kum kikalin huihsia khat nunga, anam tamzaw leh hatzawten a tawmzaw leh hatlo zawte atenna ua pan hawlkhiak a, a inn leh lo uh suksiat leh halsiatsak hii leng hi. Hiai hii hoihlo in nam mawl , namtawm leh hehpih huai mahmah Tuikuk bangte a ngapthoha, aneek gaih leh agu akhah utna mahmahte hi. Tuni in, ka zintunnate kawi refugee camp ah a awmlai ding uam maw? Ahihkei leh kawilai hiam ah abul panthak in, akim leh kiang ua tengte leh damsung in asinsak zillai apan zilkhiak khat anei ding uam maw? Atapa uh, phalbi 18vei vuaktang a thuakin a damkhawsuak mah diam aw?

Tuikuk khua a khat vei election duty a kahawh hangin, Tuikukte theichian a, bangin Tuikukte sosang sak a, bang chikchiang a Tuikukten lungkim taka ‘suai leih, suai leih’ chi uh hiam, chih thei bel ka thei kei hi. Atawp atawp in Upa Pa kiangah “ Pa Buang aw, Tuikuk Pathian siam zawhloh bang chihna hi hiam hawn hilh dih ve” chi’n ka dawng hi.

Pu Buangin “Tuikukte - Mizo leh Bengali tehtuah kalah teng uha. Bengali te ichih chiangin khawsakna, thu leh la, politics khanlawhna ichihte a sisan utawh luang khawm chile hang kam uang lua kihilo ding hi. Tuikukte leh Bengali te kal lei leh van bang ahihchiangin, Tuikukte adingin Bengali te ettawn phak zawng hilo ding hi”.

“Tuikukte Mizote tawh gamkhat ah teng khawm uh a, a khangtangthu uh zawng Mizo khangtangthu sangin naupang zaw tuanlo ding hi. Mizote Mangkangte etkawlna nuai a bangtan hiam ana awm ziak un Christian hi ua, lai nana zil ua, a khawtang hinkhua uh ki organize in leh changkang zaw hi. Huanah, Mangkangte, khawvel a kuamah nuai a kun ngeilo te etkawlna nuai a ana awmkhak ziak un Mizoten Mangkangte longal tung et lawmlawmlo uhi. Nam hinkhua ah huchi bang lungsim pai danin thilhoihlo a piansak hun awm mahleh, nam bang a kideih khawpna neite mah in masawn ua, gam zawng piak in awm uhi”.

Ahihziakin, Bengalite politics khanlawhna leh Mizote khawtang hinkhua changkannate, niteng hunteng a amuhte uh Tuikukten amau adingin koihlo ua, masawn leh khantoh tupna lungsimpu lo uhi. Mimal leh nam banga tup leh ngim neilote Siamtu in zawng vualzawl theilo a, “ngen un piakin na awm ding uh” chipa’n a ngenlo leh deihlo nana pelo a, pe lehzawng ‘vawkpi ma a suang mantam piak’ mah bang lel ding hi. Tuikukten ‘Tang/Tangkawng’ ( Thankik lian chikhat) sa duh mahmah ua, anam duhthusam uh ‘Tang’ mat a asa gilvah taka neek hi mai hi. A ki elna uh gamlak avakna a ‘Tang’ lian mupen hih khawng himai hi” chi hi.

A khawsakna uh ka muhdan apanin Pu Buang gen dik mahmah dingin gingta ing. . Tua election ka duty lai in leng candidate khen khatten numeiten siam a agat ding uh, Khaukawn khawng hawng hawm ua, a panpihlam uh Khaukawn a kaih kawi in a awmuhi.

India Union in aphalna sunga hamphatna, masawnna leh nam leh gam bawlna, ki-etkawl tuamna te phawk banlo minam khenkhat awm ua. Huchibang minam leh mimal te, tup leh ngiim aneihloh luat ziak ua Pathian in zawng A bawl theihloh, A deihsak theihlohte ‘Tuikuk Pathian Siam Zawhloh’ kichi hi” chiin Pu Buang in hawn hilh hi.

Pa Buang in agen zel na ah “Khawvelah nam dangte masawnna , changkanna, hauhsakna, minthannate leh a minam uh van sinnuai a – khawvel muh a dinmun neihsak delh in kitai teh mahle uh, Tuikukpa lungkimna zaw, mi daikilkal a ‘Tang’ sa nek phiauphiau himai hi. Election chiangin Candidate khenkhatten “ Non tel ching uhleh, Tang matna khawl ka hon pe ding” chih khawng in khem ua, khemzo zel uhi. India Constitution in tantuan manpha mahmah apiak- vote khiak theihna - deihtel theihna leh gam sung vaihawmna, governance a telkhakna ‘Tangkawng matna khawl leh Khaukawn’ khawngin zuak uhi. Vote khiak theihna amanphat dan theihlo a, Esau bang a ann khatvei neek a mahni tantuan zuak in man pumpi tungah hamsia tun a, khangthak hawng awm zel dingte maban bingsak hi. Election chianga Vote zuak leh nam mawlna, masawnlohna leh tuantualna ki laigui zawp hi”, chi hi.

Tuni in, Tuikukte lamlian laiah pai ngamlo in lam nawlnawl ah pai uh a. Midang thawm azak chiang un, lamsak lam hiam, lamkhang lam hiam nga in innkuan kuan in ding uhi. Tuni a na thilhih hiam, na hihlohte ziak hiam in na tu leh tate tunung chiangin Tuikukte dinmun ah ding thei uhi. Khang sawnte nang bangna nawtsiat dia le?

No comments: