Saturday, November 7, 2009

Ni Khat La Phuah Siam, Pu V. Khoikhandai Toh-I

By- Khamkhokam Guite

Ka neulai in ka U Gin(L) in “Lawm Ngaih La” leh “Gam Ngaih La” kigawm Labu khat, khut a kigelh sahpi nei a. Ei pau simthei tung ka hihziak in, huai Labu a late sathei khol kei mah leng laibu sim ding dang a awmlouh ziak in ka sim sek hi. Huai Labu sim in Pu Khoikhandai, Pu Nokzathang, Pu Gouzagin(L) leh mi dangdangte lungsim suangtuahna khovel ah ka teeng sek hi. Nitaak khua hong mial ciang in, kholak a Guiter toh la sate’n huai mi thupite ngaihtuahna khovel ah kei kia a tenglou in, huai khovel ah innsak inn khang ding nei ka hi cih hon theisak zel uh hi. Huai Labu a la phuaktute mel leh puma om ding dante ka lungsim mitkhaa in kana suangtuah sek a; ahihziak in, amaute laka khat beek toh kicibai a, lim kila khawm a, singpi dawn khawm ding in kana kikoih ngei kei hi.

Huci bang thou in, June, 2009 in ka unau ua naupangpen pasal nei khaakna Lamka ah ka nei ua. Huai a mipi lak ka et leh, Thu leh La lam a ka mi ngaihsang mahmah, khalam leh salam a honvaak gige khat ka mu a. Skul ka kailai in a Laibu bawlte “ Lungsim Hatna”, “ Thukhunlui Tangthu” leh “ Niteng Hatna” cihte ka sim sek a. A mahleng a gaal apan in ka mu zeuhzeuh hi. Khatvei houh, amun ka thei non kei a, ka laizil lai in ka mu kha a, ka houpih leh hoih tak a hon dawng mawk hi! Huci banga a gaal apan kana ngaih sang gige Pa Rev. G. Khamkam kou inn sung ua - ka Laibu kawm ua amin tuang mai hilou a, sa-leh-sisan a ahong kilaak mawk ciang in, La phuaktu in “ Ka tankhom a kipahna thupipen” ana cih ka phok khia hi. “ Pa Kam, mou man hong pe dek ua hong tel ve” ci a kava cial leh, “ Kei taakna nei leng hilou ka hih ciah, hiai ah mipi lakah kana tu mai ding” ci in hon dawng a. “Thumna hong neihsak le cin ci ka hi” ka cih leh, ka cialna hon pom sak hi. Lung a kim ngei e!

Aizawl ah Pu Khoikhandai a om cih ka zakna a sawtta a. Ahihziak in, ateng den hilou a, hongzin maimai hi ding in kana koih sek a. December kha a, Lamka lam ka pai ciang in va kimuleh cih ka ngaihtuahlai in ama na phuahsa’ Siamsinpawlpi Lapi tungtang a houlimna SSPPNet a akineih leh, khenkhatte’n Aizawl a khosa ahi cih hon gen ua. Huanah, houlimna paitou zelah amah mimal ngei a muh utna hong lian deuhdeuh hi. La phuak siamte lakah Pu Dai min dai ngeilou a. Aziak ahihleh, a La phuahte, bang La peuh hita leh, gil in, La pau diktak zang a. Huanah, khenkhatte’n La phuak siamthou mahle uh, Aksi meikhutung bang a hong lang zual in a omna lam kithei nonlou in mang vengveng zel uh hi. Pu Khoikhandai ahihleh huci hilou in a hun toh kituak in, tuni tan in la phuak thei zel hi. Huanah, a La phuahte a hoih baan uah, a tate V.L Muani leh a nau V.L Rovi te La siam hi uh hi. A tapa T.G.Lian Valte in leng La phuak siam in music leh music video toh kisai in Lamka zangah Zomite lakah mun poimohtak luah hi. Huai kia hilou in, La siam minthang Nu Lianlunching leng amau innkuan sung mi mah hi.

Pu Daia zon’ khiak ding dan tuan theilou ka hih ciang in, Zenhang Lamka apan hong kipan hi a ka theih teng ka baan dot leh, Zenhang Lamka a na tengsek tua Aizawl Dinthar Veng a khosa Munga(!) in Pu Daia tanute Aizawl Venglai a teng uh ahi cih honhilha. “Ken leng a inn uh omna ciah thei keng, lei ke-niam kianga Bem Bem Work khong ah dong le cin a thei kha om un teh” ci in hon hilh a. Aizawl Venglai icih, ka tangval lai a ka lawmte khat Routluang te veng ahih ziakin, a gen ka zaak apan in, amun ding akilawm ka mitkha in a mu thei ngal mai hi. Office kai tawp ciang in Bazar Bungkawn ah kituak khesuk henla, Chhinga Veng ah kibaat kai phei in, huai a pan in Electric veng ah kikumsuk henla, Electric veng apanin VL Muani te omna Aizawl Venglai kici biik veng ah kilut suk leh, cih ka ngaihtuah a. Muani te kiangah apa, Pu Daia omna leh phone Number khong va kidong henla; huai khit ciang in Ramhlun ah kipaisuak henla, Ramhlun Industry Mual apan a kahtou in, asak a lamlianpi kimat-tou leh cih ka hisap ngal hi.

Office kai tawp in Aizawl Venglai lam manoh in ka tai ngal a. Bem Bem Workshop ah kuamah na om nonlou uh ahih ciang in, tua Worshop kelkong kiang a Dawr neu khat om ah VL Muani te inn omna ka kan a. Dawr ngaktupa’ theih Muani leh kei zon Muani kituak lem theilou hi. A sak deuh a mi inn khat ah va dong ning ci a ka kuan dek leh, nungak khat BYF OB hideuh gige dia kilom khat hong pai in “ Zon nei na bang ve” hon ci a. Muani te inn zong ka hihlam ka hilh leh, “ Manipur lamte maw?” ci in hon donga. Ka dawnna apan in, “huai a inn sawng tung nung pen a om uh ahi” cih hon hilh kawmin asak deuh a inn sawng tung akhut in kok hi. Kipahthu genkawm a kholak kalbi a katai touh ngal leh, tua nungak in “ Huai pen hilou hong kikthak in” ci in hon gaalsap a. “ Tua kalbi pen a na’ pai leh, a inn umna uh a polam a kimvel ding na hi. Hiai pen ah pai in” ci in lamdik leh lamtang hon kok muh a. A hon kokmuh lampi, e aw kalbi zui in, kong kociik hetlou khat ah kava lut a, VL Muani te tutphah nip tungah, a leenglate uh tutna pindan a atate uh ‘Homework’ bawl subuailou thei pen dia ka gintakna mun ah kava ki ‘park’ hi.

Nisim 24-10-2009, Kiginni suun dak 12:00 a Pu Daia in Apostolic Indian Mission toh kisai a Khatla Veng a meeting aneih ziak in, huai ni mah zinglam dak 9:30 a kimu dingin ka kithukim uh hi. Pu Daia tenna Ramhlun Veng, Sport Complex saka B. Thangkhuma te inn manoh a ka kipat khiak dek leh, SSPP Lapi internet apan laak khiak a, agelh a tawi hoih kasa thak thepthup a. Huai a ka thil tuah apan in thuguuk khat kon hilh siausiau ding hi: huai tuh, bang cituk in deih kin in, hihzoh pah ut tawk mah le cin, Inkjet Printer a thil na print ding ciang in, na deih kin lam kilangsak het kei le cin. Huci ahihkei leh, na deihkin tata ciang in, na laipuan peuh ‘jam’ dia, a Printer signal light phe laplap in, lah, print nuam hetlou citciat ding hi. A print sunsun ciang in leng adiklou deuh a khatvei beek print sese ding hi.

Pu Daia a tenna inn zong dingin a omna veng lam manoh in ka tai ngal a, innsawng kong khat a ka tai lai in ka khuak kawm a hon huau siausiau sek in, ‘a inn uh hiai ahi’ cih hon hilh a. A hihziakin, Gari tukverh a pan ka et ciang in, inn neitu min mu theilou ka hih ciang in, khollou in ka taisuak a, a pam deuh a lamka-thuam ah ka ding a, ka kiang a omte kiang a Pu Daia inn luahna ka dot leh, “Huai a innsawng tung a luah uh’ ci in, hidia ka gintaak na inn ciah a kok uh hi. Huai inn ah ka vakiik a, a kelkong a ka lut leh, inn neitupa’ min, B.Thangkhuma cih kigelhna kongkhak kihong in a liah ziaka a mutheilou ka hi cih kava mu khia hi. Inntung lam kahtouhna kalbi saulou ka kahtouh nung in kongkhak tung a “K.K.Daia” cih kigelh ka mu a. Huai kongkhak khuta ka kiuh leh nungak khat in kong hong hon hi. A nunga ahon hilh danin, huai nungak kong hong hontu hi’ Pu Daia tanu, a tate lak a nautumpen ahi cih ka thei khia hi. Huai kong khak a lut in, Pu Khoikhandai, tutna tung a tu kava mu hi.

Pu Khoikhandai in Mizoram a Paite khopi Mimbung khua ah kum 1933 in khovak na mu pan a. Kum li mi ahih in a nu-leh-pa’n Manipur a, Tipaimukh bial sunga om Patpimun khua ah pempih uh hi. Patpimun a bang tan hiam a om nung un, 1946 kum in Lamka Nuai, tulai a Zenhang Lamka kicihna mun ah pem non leuleu uh hi. Lamka a Rengkai Road ah inn nei a, ahihziak in UBI kianga a inn uah ahun tam zaw zang hi. Kum 1997 a pan a Lamka leh a sehvel a huih nung toh, a innteeknu uh leh amah dam theihna kituaklou in, 1998 kum in Lamka khopi, kum hiai zahta’ ana teenna leh, La hiai zah-a-tam-a-ana-awihna khua kha se tak in pot khiak san in, huai kum apan in Aizawl khopi ah azaan puan phel hi.

Phung tawmin lah kei chi sam e
Tang khat in zawng ei mah hiang chi.
Seh bang hawma chinglou ei teng lii liai
Chikchiang mawngbang kikawi ding I hiam aw.

Pianna dang lou heina mualkhat
Tuan simthu khaubang suut dang lou
Kua ta’ doh-ai siamin khim hiam aw
Leidou patbang kisai ding lung I gel
, ci in na sa hi.


Tangval nou ahihlai in, huai hunlai a valnou dangte mah bang in sepaihpan ut mahmah tei a. Ahihziak in, pian daan a mi thapan mi ahihziak in agikna(weight) lam ah cing thei mahmahlou a. Ut lua ahih ciang in, huai hunlai a sepaihlui leh thunei deuh ding a atheih teng genpih ding in cial a. A tawp atawp in, gikdan buuksiam tak khat tuak kha khong ua, huai in buuk cing thei ham hi! Kum 17 ahih kum in sepaih ah lut a, sepaihpan a ut luatna lam in, a deih deuhna uh ahih khaak leh ci in, kum 19 in kigelh lut hi. Laizilna lamah pawlguk tan na zil hi.

Sepaih hong lut a, Shillong a training a ahong om ciang in, nidang in sepaih trainingte gilkial dan kihah gen a. A nu’n huai thei ahihciang in lai khak a ‘Bawi aw, na gil khong a kial thei lua hiam?” ci hi ngei dia, Pu Khoikhandai in siamtak in “ Nu aw, ka gilkial zaw phamoh sa keng, nang mahmah hon ngai ka hi, ka mel mulou in, ka omlouh kal in honna sihsan mahmah ken aw” cih La khovel zaak dingin siamtak leh lungkuai tak in hon sa khia hi.

1. Vaimang siamsil dalnema tuunnu’ tongkhak,
Gelgel ing e lungzuan thelbang thou sak.

2. Gel gel ing e lungzuan thelbang thousak,
Laisung gil kial a naa hiam von aw chi.

3. Laisung gil kial siallou hi’ng ka tuunnu aw,
Saulim liap leh ka ngaihsial hi’ng.

4. Ka sau damdil dial sunga ka tuun lung zuang,
Tung Pathian aw Na baanzaal’n Na huai ve aw.

5. Tung Pathian aw Na banzal’n Na huai ve aw,
Von mel mulou pham dingin Na phallou aw.



(Sutzop ding)

1 comment:

Unknown said...

Hiai a a ban awm lo hya sim ut huai tenten hiveh aw sia a awm leh hon hilh ve Heh pih na toh